Hello everyone, today we will talk about

" WHAT IS ART "

        ใช่เเล้วครับเรากำลังพูดถึง "ศิลปะคืออะไร"

        ก่อนเราจะเริ่มกันผมมีหนึ่งคำถามครับ ในความคิดของทุกๆคน ทุกคนคิดว่าศิลปะคืออะไรครับ? ภาพวาดหรอ? หรืองานเขียน? หรือสถานที่ ที่สร้างขึ้นอย่างสวยงาม? หรือศิลปะคืออะไรที่เป็นมากกว่านั้น หรืออันที่จริงเเล้ว ศิลปะคือทุกๆอย่างในชีวิตประจำวันของเรา น่าสงสัยไหมครับว่าทำไมเราถึงไม่สามารถนิยามคำๆนี้ออกมาได้อย่างชัดเจน ต่างคนมักมีความคิดเห็นที่เกี่ยวกับศิลปะที่เเตกต่างกันออกไป

ตัวอย่างเเบบรูปนี้ ที่เหมือนเเค่เอาดินสอขีดเขียนไปมั่วๆเเบบนี้ นับเป็น ศิลปะไหมครับ?

เเล้วบ้านหลังนี้ล่ะครับ นับเป็นศิปปะไหมครับ?

เเล้ววว.........ถ้าเป็นการที่ เด็กๆยืนต่อเเถวกันเเบบนี้ล่ะครับ นับเป็นศิลปะไหมครับ?

เเล้วรู้ไหมครับว่าจริงๆเเล้วนิยามของคำว่า "ศิลปะ" คืออะไรกันเเน่?

      เราลองไปดูนิยามของคำว่าศิลปะจากเเหล่งต่างๆดูครับ

(จากวิกิพีเดีย)

ศิลปะ

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

ไปยังการนำทางไปยังการค้นหา

ศิลปะ (สันสกฤต: शिल्प ศิลฺป) ทั่ว ๆ ไปแล้วจะหมายถึงการกระทำหรือขั้นตอนของการสร้างชิ้นงานศิลปะโดยมนุษย์ คำแปลในภาษาอังกฤษที่ตรงที่สุดคือ Art ศิลปะเป็นคำที่มีความหมายกว้าง แต่ส่วนใหญ่แล้วจะมีความหมายเกี่ยวกับการสร้างสรรค์, สุนทรียภาพ, หรือการสร้างอารมณ์ต่าง ๆ

งานศิลปะ จะรวมถึงชิ้นงานหลาย ๆ ชนิดโดยผู้สร้างตั้งใจสร้างชิ้นงานเพื่อสื่อสาร, สื่ออารมณ์, หรือใช้สัญลักษณ์เพื่อให้ผู้ชมชิ้นงานตีความ ผู้สร้างงานศิลปะ มักเรียกรวม ๆ ว่า ศิลปิน

ศิลปะอาจรวมไปถึงงานในรูปแบบต่าง ๆ เช่น งานเขียน บทกวี การเต้นรำ การแสดง ดนตรี งานปฏิมากรรม ภาพวาด-ภาพเขียน หรือ อื่น ๆ อย่างไรก็ตามส่วนใหญ่แล้วศิลปะจะหมายถึงงานทางทัศนศิลปะพวก ภาพวาด-ภาพเขียน งานประติมากรรม งานแกะสลัก รวมถึง conceptual art และ installation art

ศิลปะนับว่าเป็นศาสตร์ที่มีประวัติศาสตร์ยาวนาน ตั้งแต่มีมนุษย์ขึ้น และนับว่าเป็นศาสตร์ของนักปราชญ์ที่เป็นที่ชื่นชม

(หรือจากพจนานุกรม)

                ความหมายของศิลปะ ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ. 2530 หมายถึง ผลแห่งความคิดสร้างสรรค์ ของมนุษย์ที่แสดงออกมาในรูปลักษณ์ต่าง ๆ ให้ปรากฏ ซึ่งสุนทรียภาพ ความประทับใจ หรือความสะเทือนอารมณ์ ความอัจฉริยภาพ พุทธิปัญญา ประสบการณ์ รสนิยม และทักษะของแต่ละคน เพื่อความพอใจ ความรื่นรมย์ ขนบธรรมเนียม จารีตประเพณีหรือ ความเชื่อทางศาสนา

• ศิลปะ คือการถ่ายทอดความรู้สึก ศิลปะเป็นวิธีสื่อสารความรู้สึกระหว่างมนุษย์ด้วยกัน
  (เรโอ ตอลสตอย : Leo Tolstoi)
  ศิลปะ เกิดจากความเมาหรือความเพลิน ช่วยให้เราได้รับความเพลิดเพลินในชีวิต ด้วยเหตุนี้ โลกที่น่าเกลียดจึงเปลี่ยนแปลงไปเป็นโลกที่น่ารักเพราะศิลปะ (ไดโอนิซุส : Dionisus)

• ศิลปะ ได้แก่สิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น ในเมื่อธรรมชาติไม่สามารถอำนวยให้ (หลวงวิจิตรวาทการ)
• ศิลปะ หมายถึงงานอันเป็นความพากเพียรของมนุษย์ ซึ่งต้องใช้ความพยายามด้วยมือและด้วยความคิด (ศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี)
• ศิลปะ คือการเลียนแบบธรรมชาติ
• ศิลปะ คือการแสดงออกทางความงาม
• ศิลปะ คือภาษาชนิดหนึ่ง
• ศิลปะ คือการรับรู้ทางการเห็น

• ศิลปะ คือการกระทำทุกอย่างที่มนุษย์ต้องการสร้างขึ้น เพื่อให้มีความงาม ความแปลก และมีประโยชน์เท่าที่ความสามารถและแรงดลใจของมนุษย์จะแสดงให้ปรากฏได้

(จากเว็ปไซต์เเห่งหนึ่ง)

         ศิลปะ เป็นคำที่มีความหมายทั้งกว้างและจำเพาะเจาะจง ทั้งนี้ย่อมแล้วแต่ ทัศนะของนัก ปราชญ์แต่ละคน รวมทั้งความเชื่อแนวคิด ในแต่ละยุค แต่ละสมัย มีความแตกต่างกัน หรือแล้วแต่ว่า จะนำศิลปะไปใช้ ในแวดวงที่กว้างขวาง หรือจำกัดอย่างไร แต่จากทัศนะของนักปราชญ์ ทั้งหลายจะ เห็นว่าศิลปะมีคุณลักษณะ ที่เป็นตัวร่วม สำคัญที่สุด

ประการหนึ่ง คือ การแสดงออก ไม่ว่าจะเป็น อารมณ์ ความรู้สึก ความคิด ประสบการณ์ ความงามการเห็นแจ้ง สัญลักษณ์ ความเป็นเรื่องราวหรือ เหตุการณ์ ก็ล้วนแต่เป็น การแสดงออกโดยมนุษย์เป็นผู้เลือกสรร หรือสร้างสรรค์ ขึ้นทั้งสิ้น ดังนั้น จึงพอจะให้ความหมายของศิลปะในแนวกว้าง ๆ ได้ดังนี้

         ศิลปะ คือ สิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นเพื่อแสดงออกซึ่งอารมณ์ ความรู้สึก ปัญญา ความคิดและหรือ ความงามทั้งนี้จะกล่าว โดยรวม ก็คือ ศิลปะ จะประกอบไปด้วย ส่วนประกอบ 3 ประการ คือ

1. มีความงาม

2. มีจุดมุ่งหมายที่แน่นอน

3. มีความคิดสร้างสรรค์

    เหตุที่จำกัดวงอยู่เฉพาะผลิตผลของมนุษย์ อาจเป็นเพราะว่า ในบรรดา สัตว์โลกด้วยกัน มนุษย์เป็นสัตว์ประเภทเดียวที่สามารถ สร้างสื่อ ในการ ทำความเข้าใจร่วมกัน ดีที่สุด และการดำเนิน ชีวิตก็มีการพัฒนา ไปเป็นระบบ สิ่งเหล่านี้ นับเป็นสาเหตุหนึ่งที่มนุษย์ ยกย่องความเป็นสัตว์โลกของตน ว่าเป็นประเภทที่เหนือกว่า สัตว์โลกประเภทใด

    ดังนั้น รูปร่างลักษณะหรือ ผลงาน สร้างสรรค์ จากสิ่งต่าง ๆ ที่มิใช่ผลงานของมนุษย์ รวมทั้งปรากฏการณ์ธรรมชาติ ที่มี ความ สลับซับซ้อน มีความสวยงาม มีรูปทรงแปลกตา แม้ มนุษย์ จะมีความชื่นชม แต่ก็ไม่ ยอมรับว่าเป็นผลงานศิลปะ แต่หากมนุษย์ ใช้ความบันดาลใจ จากสิ่งเหล่านั้น มาสร้างสรรค์ขึ้นมาใหม่ ถือว่าเป็นศิลปะ แต่จะเป็น ศิลปะบริสุทธิ์ (Fine Art) หรือศิลปประยุกต์ (Applied Art) หรือไม่นั้น ก็ขึ้นอยู่กับจุดมุ่งหมาย ในการสร้าง

    คำนิยามของศิลปะ

    พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2525 ให้นิยามของศิลปะว่า ศิลปะ คือ ฝีมือ ฝีมือทางการช่าง การแสดงซึ่งอารมณ์ สะเทือนใจ ให้ประจักษ์เห็น

    พจนานุกรมศัพท์ศิลปะ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2530 นิยามความหมายของศิลปะว่า ศิลปะ คือ ผลแห่งพลังความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์ ที่แสดงออก ในรูปลักษณ์ ต่างๆให้ปรากฏซึ่งสุนทรียภาพความประทับใจ หรือ ความสะเทือนอารมณ์ ตามอัจฉริยภาพ พุทธิปัญญา ประสบการณ์ รสนิยม และทักษะของแต่ละคน เพื่อความพอใจ ความรื่นรมย์ ขนบธรรมเนียม จารีต ประเพณี หรือความเชื่อในลัทธิศาสนา และกล่าวว่า ศิลปะแบ่งออกเป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คือ วิจิตรศิลป์ (Fine Art) กับประยุกต์ศิลป์ (Applied Art)

     อริสโตเติล (Aristotle) ปราชญ์ในยุคกรีกโบราณ นิยามความหมาย ของศิลปะว่า ศิลปะคือการเลียนแบบธรรมชาติ

 

      ตอลสตอย (Leo Tolstoi) นักประพันธ์ที่มีชื่อเสียงชาวรัสเซีย นิยาม ความหมาย ของศิลปะ ว่า ศิลปะคือการถ่ายทอดความรู้สึกของมนุษย์ออกมา

(หรือจากศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี)

ศิลปะคืออะไร? ในมุมมองของศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี

    “ศิลปะคืออะไร?”

เป็นคำถามสั้นๆ ที่ตอบไม่ง่าย

เพราะแม้แต่ ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี ปราชญ์ศิลปินผู้วางรากฐานศิลปะไทยสมัยใหม่ และอธิการบดีคนแรกของมหาวิทยาลัยศิลปากร ยังเคยเอ่ยว่า

“ศิลปะคืออะไรนั้นไม่ใช่ของง่ายที่จะอธิบาย…”

อาจารย์ศิลป์เปรียบเปรยว่า การพูดถึงศิลปะนั้นไม่ต่างกับการพูดถึงความลึกลับของจักรวาล แต่ถึงอย่างนั้นอาจารย์ก็ได้เมตตาเขียนอธิบายความหมายของศิลปะไว้ในบทความ อะไรคือศิลปะ ได้อย่างเห็นภาพ

“คำว่า ‘ศิลปะ’ หมายความถึง การงานอันเป็นความพากเพียรของมนุษย์ ซึ่งต้องใช้ความพยายามด้วยมือและความคิดเห็น เช่น ตัดเสื้อ สร้างเครื่องเรือน ปลูกต้นไม้ เป็นต้น”

นี่คือความหมายของศิลปะอย่างกว้าง ที่น่าจะให้คำตอบกับผู้ที่สงสัยในเบื้องต้น

แต่ถ้าลงในรายละเอียดอีกสักหน่อย เคยสงสัยไหมว่า ศิลปะคืออะไร มีไปทำไม และมีไปเพื่ออะไร?

ศิลปะคือการพวยพุ่ง แทรกซึม และสัญชาตญาณ

อาจารย์ศิลป์ได้อธิบายถึงความหมายของศิลปะอย่างชี้ชัด โดยลงน้ำหนักที่ วิจิตรศิลป์ (Fine Arts) ว่านอกจากต้องใช้ความพยายามด้วยมือและความคิดแล้ว “ยังต้องมีการพวยพุ่งแห่งปัญญาและจิตออกมาด้วย”

พระยาอนุมานราชธน

หรือ Intellectual and Spiritual Emanation ในภาษาอังกฤษ ซึ่ง พระยาอนุมานราชธน ผู้แปลข้อเขียนของอาจารย์ศิลป์ ได้อธิบายเพิ่มเติมไว้ในวงเล็บว่า

ถ้ากล่าวเป็นภาษาสามัญ คือ ต้องมีใจจดใจจ่ออยู่กับสิ่งที่ทำ เพื่อให้เกิดปัญญาความคิดและความรู้สึกทางใจให้พวยพุ่งออกมาและแทรกซึมเข้าไปในสิ่งนั้น

เพราะอะไรมนุษย์ถึงสร้างงานศิลปะ?

อาจารย์ศิลป์อธิบายความข้อนี้ว่าเพื่อตอบสนองสัญชาตญาณ นั่นคือการรัก พอใจ และนิยมในสิ่งสวยงามที่มีมาแต่กำเนิด

“ความจริงคนเราไม่ว่าคนเช่นไร ย่อมยินดีเข้าใกล้สิ่งที่เป็นความงาม ความไพเราะ และรู้สึกขยะแขยงออกห่างจากสิ่งที่เป็นความน่าเกลียด…”

โดยยกตัวอย่าง…

“ถ้าเราจำเป็นจะต้องเลือกเอาสิ่งใดในชนิดเดียวกัน ซึ่งมีอยู่เป็นจำนวนมาก จะเป็นปากกาหมึกซึม เสื้อผ้า รถยนต์ ขวดน้ำหอม หรือเรือนที่อยู่ก็ตาม เราก็พยายามเลือกเอาสิ่งเหล่านั้นแต่ที่เห็นว่างามที่สุดในพวกของมัน เพราะเส้นและสี (คือลวดลายและสีสัน) ที่งามสมบูรณ์ กระทำให้บันเทิงใจอันแท้จริง

“ความรู้สึกบันเทิงใจนี้เป็นสัญชาตญาณมีมาแต่กำเนิด เรียกว่า ความรู้สึกทางสุนทรียภาพ”

ทว่าความรู้สึกทางสุนทรีภาพ แม้จะมีอยู่ในคนทุกคน แต่อาจารย์ศิลป์ก็ชี้ว่า อาจประณีตและหยาบไม่เท่ากัน ขึ้นอยู่กับ ความรู้รสแห่งศิลปะ (Artistic Taste) หรือการเข้าถึงความงาม อันเกิดจากการศึกษาอบรม การคลี่คลายทางปัญญาและความคิดของแต่ละคน ที่มีความหมายลึกซึ้งกว่าความรู้เชิงเทคนิค

“พวกเธอต้องเรียนรู้ความเป็นมนุษย์ก่อน…แล้วจึงเรียนศิลปะ”

อาจารย์ศิลป์จะพูดประโยคนี้กับนักเรียนศิลปะที่เข้ามาเรียนมหาวิทยาลัยศิลปากรในวันแรก ด้วยเหตุผลว่า เพราะศิลปะไม่ว่าจะเป็นภาพวาด บทเพลง บทกวี ภาพถ่าย หรือแขนงใดก็ตาม ล้วนเป็นสิ่งที่รองรับและแสดงออกถึงความคิดของมนุษย์

และเมื่อเป็นเช่นนั้น คนสร้างงานศิลปะจะปฏิเสธที่จะไม่เรียนรู้ความเป็นมนุษย์ได้อย่างไร

“ทุกคนมีความงาม นายต้องค้นให้พบ… แม้แต่คนที่ขี้ริ้วขี้เหร่ที่สุด ก็อาจจะมีความงามที่แอบซ่อนอยู่ อาจจะเป็นนิ้วมือ นิ้วเท้า หรือ ฟัน หรือแม้แต่จิตใจที่งดงามก็ตาม นายต้องค้นให้พบ…”

ศิลปะมีไว้ทำไม และมีไปเพื่ออะไร?

หากที่ผ่านมาคือการพูดถึงนิยามของศิลปะ ข้อสงสัยนี้กำลังพุ่งตรงไปที่คำถามใหญ่ เกี่ยวกับจุดมุ่งหมายของศิลปะ ว่ามีไปเพื่ออะไร?

อาจารย์ศิลป์ตอบกระชับแต่ได้ใจความว่า “ศิลปะมีไว้เพื่อให้เป็นที่ยินดีและขัดเกลาความคิดจิตใจให้ผ่องใส”

และไม่ว่างานศิลปะนั้นจะเป็นประเภทใด ล้วนมุ่งตรงไปที่จุดหมายนั้นเสมอ

“ในงานศิลปะ 100 ชิ้น ท่านอาจได้พบงานสักชิ้นหนึ่ง ซึ่งก่อให้ท่านเกิดอารมณ์ซาบซ่านสะเทือนใจ ให้ความสุขและเป็นบ่อเกิดให้คิดให้ทำในสิ่งที่ดีงาม”

โดยอาจารย์ศิลป์ย้ำว่า “นี่แหละคือความสำเร็จในเจตนาขั้นสุดท้ายของการแสดงศิลปกรรม”

ทั้งหมดนี้คือคำตอบโดยรวบรัดของคำถามสั้นๆ ที่ว่า

“ศิลปะคืออะไร?”

    ปล.สำหรับผู้ที่สนใจศึกษามุมมองเกี่ยวกับศิลปะของอาจารย์ศิลป์ พีระศรี แนะนำให้อ่านเพิ่มเติมได้จากหนังสือ ศิลปวิชาการ ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี และ ศิลปวิชาการ ๒ : ศิลปะคืออะไร ที่เป็นหนังสือรวบรวมบทความศิลปะของอาจารย์ศิลป์ พีระศรี ที่เคยเขียนไว้ในวาระต่างๆ จัดพิมพ์โดย มูลนิธิศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี อนุสรณ์ และวิบูลย์ ลี้สุวรรณ เป็นบรรณาธิการ

 

จนถึงตอนนี้เเล้ว ทุกๆคนคิดว่า " ศิลปะ " คืออะไรหรอครับ?